Πίσω από την τελωνειακή ένωση Ε.Ε.-Τουρκίας και την

εκλογική άνοδο των ισλαμιστών

Οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις και οι άγνωστες εκκρεμότητες

του Βλάση Αγτζίδη

Η πρόσφατη τελωνειακή ένωση της Τουρκίας με την Ευρώπη καθώς και η εκλογική άνοδος των ισλαμιστών, ενεργοποίησε για άλλη μια φορά τις ελληνικές ανασφάλειες. Οι ποικίλες διαμαρτυρίες και οι φόβοι που διατυπώθηκαν απόδειξαν την μερική εικόνα που έχουμε για τον γείτονά μας στην Ανατολή και την έλλειψη γνώσης για τη φύση του επιθετικού "γίγαντα με τα πήλινα πόδια". Η δαιμονολογική προσέγγιση από τη μιά και από την άλλη η άκριτη αποδοχή των δυτικών απόψεων περί ισλαμικού κινδύνου στην Τουρκία απέδειξαν το μικρό βάθος της σύγχρονης ελληνικής σκέψης. Ανάδειξαν παράλληλα την μεγάλη αναγκαιότητα πλήρους γνώσης των παραμέτρων που συνθέτουν τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις, αποκωδικοποίησης της παλιάς μας σχέσης με τους λαούς της Τουρκίας και συνειδητοποίηση των ιστορικών εκκρεμοτήτων, που ακόμα παραμένουν ανεξάρτητα από τη θέληση του οιουδήποτε αναλυτή.

Στο άρθρο αυτό θα μας απασχολήσει μία από τις πλέον απωθημένες εκκρεμότητες. H τύχη των ελληνικών μνημείων που έτυχε να βρίσκονται στη τουρκική επικράτεια.

Η ύπαρξη ενός τεράστιου αριθμού ελληνικών μνημείων, αρχαίων και βυζαντινών, στη σημερινή Τουρκία και η προσπάθεια των τουρκικών κυβερνήσεων να οικειοποιηθούν την κληρονομιά αυτή δημιουργεί ένα τεράστιο ζήτημα, που ξεκινά από την σφαίρα της ηθικής και φτάνει στο διεθνές δίκαιο. Αφορμή για την ανάδειξη του ζητήματος αυτού έδωσαν τουρκικές διεκδικήσεις των γλυπτών του ναού του Διός της Περγάμου, που κλάπηκε από τους Γερμανούς και βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Βερολίνου, καθώς και παλιότερες απόψεις, όπως αυτή του Οζάλ, που επιχειρούσαν την οικειοποίηση και αυτού ακόμα του Ομήρου. Αποκορύφωμα του τουρκικού θράσους υπήρξε η πρόσφατη έκδοση του βιβλίου "Ancient Turkey" που παρουσιάζει όλο τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό της Ιωνίας, Αιολίας κ.λπ. ως τουρκικό. Το γκεμπελικό αυτό βιβλίο φιλοξενήθηκε ακόμα και στα οξφορδιανά βιβλιοπωλεία.

Οι προϋποθέσεις

Το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίστηκε το πρόβλημα οφείλεται στον τρόπο επίλυσης του ανατολικού ζητήματος και στην μικρασιατική καταστροφή. Η "αιχμαλωσία" των μνημείων είναι ακόμα μία ιστορική εκκρεμότητα που δημιούργησε η "νέα τάξη πραγμάτων του 1922". Δηλαδή μια εκκρεμότητα που δημιουργήθηκε από την ανώμαλη επίλυση του εθνικού προβλήματος στην τότε οθωμανική αυτοκρατορία. Η πολυεθνική φεουδαρχική αυτοκρατορία δεν αντικαταστάθηκε από επί μέρους σύγχρονα εθνικά κράτη με βάση τα δικαιώματα των υπόδουλων γηγενών εθνών, αλλά από ένα ενιαίο κράτος, βίαια ομογενοποιημένο, στο οποίο κυριαρχούσε μια ομάδα Τούρκων στρατιωτικών και γραφειοκρατών, λαϊκιστών και αντιϊσλαμιστών. Η ομάδα αυτή κυριάρχησε σε έναν εκτεταμμένο μη τούρκικο χώρο. Στη γειτονική χώρα εγκαθιδρύθηκε μια στρατοκρατική αυταρχική διοίκηση, η οποία προσπάθησε από τα πάνω να φτιάξει με την βία θεσμούς, κοινωνία και τάξεις. Με την διαρκή τρομοκρατία κατάφερε να εξαφανίσει τις "εχθρικές" μειονότητες που είχαν παραμείνει στο έδαφός της και να εκτουρκίσει, επιφανειακά, τις πολυεθνικές μουσουλμανικές μάζες.

Ο τούρκικος Δούρειος Ιππος

Για τα ελληνικά μνημεία ακολουθήθηκαν διάφορες πολιτικές. Κατ' αρχάς αντικαταστάθηκαν τα ελληνικά τοπωνύμια με τούρκικα και καταστράφηκαν τα μνημεία (εκκλησίες, μοναστήρια, νεκροταφεία κ.λπ.) που αποδείκνυαν την πρόσφατη εγκατοίκηση των εδαφών αυτών από ελληνικό πληθυσμό. Για δε τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία επιλλέχτηκε η εγκατάλειψη στη φθορά του χρόνου, στις επιλλεκτικές καταστροφές των βυζαντινών αγιογραφιών, στην αρχαιοκαπηλία και στις ανάγκες των χωρικών για οικοδομική ύλη. Αργότερα, μετά από πρωτοβουλία των ξένων αρχαιολογικών σχολών και ανάπτυξης της τουριστικής πολιτικής στην Τουρκία ξεκίνησε μια πολιτική σχετικής συντήρησης των αρχαιοτήτων.

Παράλληλα όμως υιοθετήθηκε η συστηματική απόκρυψη της προέλευσης των μνημείων αυτών και η χυδαία χρήση τους (όπως για παράδειγμα ο Δούρειος Ιππος στην Τροία). Σ' όλα τα ενημερωτικά κείμενα η ιστορία ξεκινά από τους ρωμαϊκούς, το πολύ Hellenistic, χρόνους. Πουθενά δεν υπάρχουν οι Ελληνες. Οι Γιουνάνηδες δεν πέρασαν ποτέ από την Ιωνία!

Η πολιτική αυτή των Τούρκων, έκρυβε την απόλυτη ανασφάλειά τους, για ένα χώρο που ήξεραν πολύ καλά ότι δεν ήταν δικός τους. Η ανασφάλεια αυτή ήταν η αιτία να διατηρηθεί η βίζα για τους Μικρασιάτες ακόμα κι'όταν ο μακαρίτης Οζάλ κατήργησε τη βίζα για τους υπόλοιπους Ελληνες. Κανείς Ελλήνας που στο διαβατήριό του έγραφε ότι γεννήθηκε στην Μικρά Ασία δεν έμπαινε, ούτε μπαίνει, στην Τουρκία χωρίς βίζα.

Εμπρός για τη "Κόκκινη Μηλιά";

Τελικά το ερώτημα είναι τι θα γίνει με όλα αυτά. Με τα κλεμμένα της Περγάμου, με την Μικρά Ασία, με τους γείτονές μας Τούρκους και το απίθανο θράσος τους; Μήπως η άποψή μας θα έπρεπε να είναι μια παλινδρόμηση του τύπου "Να επιστρέψουν η Τούρκοι στην Κόκινη Μηλιά", τον δικό τους γενέθλιο χώρο της Κεντρικής Ασίας;

Η απάντηση είναι πολύ πιο απλή. Η Τουρκία περνά σήμερα την τελευταία φάση του Ανατολικού Ζητήματος. Η απόκτηση εθνικής συνείδησης από τις μουσουλμανικές εθνότητες, με κορυφή του παγόβουνου το κουρδικό κίνημα, επανέφερε επί τάπητος το εθνικό πρόβλημα. Ας περιμένουμε λοιπόν την φυσική κατάληξη της νομοτέλειας, εκτός εάν και πάλι οι γενοκτονίες παρατείνουν για μερικές δεκαετίες την επίλυση του προβλήματος.

Από την στιγμή που επιλυθεί η μεγάλη αυτή ιστορική εκκρεμότητα του εθνικού προβλήματος και η τουρκική κοινωνία αποκτήσει φυσιολογική ζωή με δημοκρατία και σεβασμό της ιστορίας και της φυσικής ύπαρξης των μη τουρκικών εθνών, τότε θα βρούμε τους πραγματικούς και ανθεκτικούς τρόπους συνύπαρξης και φιλίας. Οταν οι Τούρκοι δεν θα διστάζουν να μιλήσουν για την πραγματική προέλευση των ελληνικών αρχαιοτήτων της Μικράς Ασίας, όταν οι Κούρδοι δεν θα θεωρούνται "ορεινοί Τούρκοι" και "κακοί τρομοκράτες", όταν οι Λαζοί, οι Τσερκέζοι, οι πολυάριθμοι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι και κρυπτοχριστιανοί του Πόντου και οι δεκάδες άλλες εθνικές ομάδες δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα κατοχύρωσης της ταυτότητάς τους και ανάδειξης της φυσιογνωμίας τους τότε θα βρούμε σίγουρα τους τρόπους επικοινωνίας. Μέχρι τότε όμως πρέπει να περιφρουρούμε με κάθε τρόπο αυτό που μας έμεινε: την ελεύθερη Ελλάδα και την ιστορική μας μνήμη.

Mέχρι τότε...

Μέχρι τότε θα πρέπει να αντιστεκόμαστε στην προσπάθεια των Τούρκων να παρουσιάσουν τα ελληνικά μνημεία ως κοινή κληρονομιά των ανατολικών λαών.