"Pontos Kulturu" του Omer Asan.

Ένα βιβλίο-σταθμός που εκδόθηκε στην Τουρκία

του Βλάση Αγτζίδη

Στο μέσα του Αυγούστου του 1996 εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη ένα βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο. Στα ελληνικά ο τίτλος σημαίνει: "Ο πολιτισμός του Πόντου". Συγγραφέας είναι ο Oμέρ Ασάν ο οποίος κατάγεται από το χωριό Ερένκιοϊ του Όφη Τραπεζούντας, μιας παραδοσιακά ελληνόφωνης περιοχής. Το βιβλίο αυτό είναι μια αξιοσημείωτη προσπάθεια καταγραφής του ελληνόφωνου πολιτισμού που βρίσκεται απόμα εν ζωή στη Βόρεια Τουρκία. Επί πλέον ο Ομέρ δίνει πλήθος ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων που σχετίζονται με την εξισλαμισμένη ρωμέϊκη κοινωνία απο την οποία προέρχεται και αυτός.

Το εισαγωγικό κείμενο ανήκει στο γνωστό καθηγητή της Παντείου Νεοκλή Σαρρή ο οποίος είναι ένας από τους καλύτερους γνώστες της Οθωμανικής ιστορίας αλλά και της σύγχρονης Τουρκίας. Το κείμενο του Νεοκλή Σαρρή προέρχεται από ένα άνθρωπο που έχει γεννηθεί, μεγαλώσει, σπουδάσει και ενργοποιηθεί πολιτικά στη γείτονα χώρα. Ο λόγος του είναι σαφής και τεκμηριωμένος. Απευθύνεται στο προβληματισμένο τουρκικό κοινό δίνοντας απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα για το εθνικό ζήτημα: "Η άγνοια της ιστορίας μας σέρνει σε σύγχυση της ταυτότητας. Αυτός που δεν ξέρει την ιστορία του σεν ξέρει και τον εαυτό του. Η παλιά ιστορία της Μικράς Ασίας μπορεί να μην γνωστή ολοκληρωμένα ή ακόμα μπορεί και να αγνοείται εξ ολοκλήρου. Υπάρχουν πολλές αιτίες γι' αυτό. Θα έπρεπε να μάθουμε τι έγινε στην περιοχή αυτή προν την εποχή των Σελτζούκων... Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες πρέπει να υποστηρίζουν τον πολιτισμό τους και την ιστορία τους. Απ' αυτούς που αρνούνται την ιστορία τους, η ιστορία παίρνει την εκδίκησή της". Για την περιοχή του Πόντου γράφει: "Η πιο γνωστή πόλη του Πόντου εντάχθηκε στο κράτος των Οσμανλήδων το 1461, ενώ το Διδυμότειχο που βρίσκεται στην Ελλάδα το 1358, η Θεσσαλονίκη το 1374 και το 1430 ενώ η Αθήνα το 1397 κατ' αρχάς και το 1458 οριστικά". Το έργο του Ομέρ Ασάν ο Νεοκλής Σαρρής το εκτιμά ως εξής: "Αυτό το έργο που έχουμε στο χέρι μας δεν είναι ένα απλό βιβλίο. Είναι ένα βιβλίο που θα ανοίξει δρόμο στην ιστορία, που θα γράψει ιστορία. Μ' αυτή την έννοια ο Ομέρ Ασάν είναι πρωτοπόρος και ένας ποιητής. Είναι ένας πρωτοπόρος και πολεμιστής της ελευθερίας της σκέψης και η ελευθερία θέλει αρετή".

Ο ίδιος ο Ομέρ γράφει για τα κίνητρα που τον οδήγησαν στη συγγραφή του βιβλίου "Pontoς Kulturu": "Ήταν τα χρόνια που είχα αρχίσει να ενδιαφέρομαι για την ιστορία. Επειδή ήμουν οπαδός αυτών που διαβάζουν είχα αρχίσει να μαζεύω όλα τα βιβλία που ήταν σοβαρά. Στο σπίτι μας υπήρχε η βιβλιοθήκη του πατέρα μου. Αλλά επειδή είχε περάσε από τη συμφορά της 12ης Μαρτίου (σ.τ.σ. το πραξικόπημα του 1971) και της 12ης Σεπτεμβρίου (σ.τ.σ. το πραξικόπημα του Εβρέν το 1980) είχε μειωθεί αρκετά. Έτσι αποφάσισα να συνεχίσω εγώ. Μετά από κάποιο διάστημα το ενδιαφέρον μου στράφηκε στη Μαύρη Θάλασσα και κυρίως στην ιστορία και τον πολιτισμό της Τραπεζούντας. Ταυτόχρονα εκείνη την περίοδο οι Μαυροθαλασσίτες οργανώνονταν ταχύτατα στην Κωνσταντινούπολη. Οι σύλλογοι και οι οργανισμοί ιδρύονταν ο ένας μετά τον άλλον και κάθε πόλη και χωριό έκανε τη δικιά του οργάνωση.... Είναι κακό πράγμα ανάμεσσα σε εκατομμύρια ανθρώπους να είσαι μόνος. Και δεν είναι καθόλου ευχάριστο να χάνεσαι μέσα σε μια τεράστια πόλη, να είσαι ξένος και είναι πρόβλημα να μη μιλάς την ίδια γλώσσα με τους ανθρώπους που συναντάς... Μέσα σε μια κοινωνία ή σε μια μεγάλη πόλη ή σε μια μεγάλη χώρα, ο τρόπος να εκφράσεις τον εαυτό σου είναι να απαντήσεις στο ερώτημα της ταυτότητας. Για να γλυτώσεις από το απρόσωπο, και ο μόνος τρόπος να καταξιώσεις τον εαυτό σου είναι να μπορέσεις να απαντήσεις στην ερώτηση "Ποιός είμαι΄> Με αυτή την ερώτηση ξεκίνησα".

Με αυτό τοερώτημα ο Ομέρ Ασάν, χρησιμοποιώντας μια πλατωνική μεθοδολογία όπως υποστηρίζει η Κατερίνα Μάρα-Αλεξανδρίδου, μας προσφέρει ένα θαυμάσιο πόνημα. Τα βασικά του κεφάλαια τιτλοφορούνται: "Το ερώτημα της ταυτότητας", "Πολιτισμός", "Ιστορία", "Λαογραφία", "Μουσικά Λαϊκά Όργανα", "Εθνογραφία", "Η Διάλεκτος του Όφη της Ποντιακής". Ειδικά το τελευταίο και πολύ εκτεταμένο μέρος του βιβλίου εντυπωσιάζει τον αναγνώστη με τον πλούτο της αρχαιοελληνικής διαλέκτου του Όφεως. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται λεξικό "Ελληνο-Τουρκικό" (Rumce-Turkce) και "Τουρκο-Ελληνικό(Turkce-Rumca), όπου βεβαίως τη θέση της ελληνικής καταλαμβάνει το αρχαιπρεπές ιδίωμα του Όφεως.

Το βιβλίο αυτό είναι πολύτιμο εργαλείο για κάθε πολίτη της Τουρκίας και της Ελλάδας εφ' όσον καταγράφει τα πολιτισμικά, λαογραφικά και γλωσσολογικά χαρακτηριστικά μιας από τις πλέον ενδιαφέρουσες εθνοτικές ομάδες της Τουρκίας: των εξισλαμισμένων Ρωμιών. Το πολύ σημαντικό βιβλίο του Ομέρ Ασάν διατίθεται στην Ελλάδα από το βιβλιοπωλείο των Αδελφών Κυριακίδη στη Θεσσαλονίκη (031-208540) και το Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο στην Αθήνα (......................).

Οι εξισλαμισμένοι Ρωμιοί του Πόντου εξακολουθούν να μιλούν σε πείσμα του χρόνου την όμορφη ελληνική τους διάλεκτο. Η σημαντικότητα του βιβλίου αυτού, που φέρνει στην επιφάνεια τον άγνωστο ελληνόφωνο πολιτισμό, καθορίζεται και από το γεγονός ότι ορίζει αυθόρμητα τον μοναδικό δρόμο εξομάλυνσης των ελληνο-τουρκικών σχέσεων: την αλληλογνωριμία των λαών και την αμνάδειξη των στέρεων γεφυρών φιλίας μεταξύ των δύο κρατών. Και τέτοια γέφυρα φιλίας και συνεργασίας δεν μπορεί να είναι άλλη από την πολυάριθμη ομάδα των σημερινών Μαυροθαλασσιτών.