ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

της Εύχαρης Ζαχαριάδου-Αγτζίδου (*)

1. Βασίλης Κόντης, Ευαίσθητες ισορροπίες. Ελλάδα-Αλβανία στον 20ο αιώνα, Θεσσαλονίκη, εκδ. Παρατηρητής

Στους αγώνες των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου για την ύπαρξή τους και τη συνέχιση του πολιτισμού και της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας τους, αναφέρεται κυρίως ο συγγραφέας. Κατά την εξέταση των ιστορικών γεγονότων παρουσιάζει τη δημιουργία του αλβανικού κράτους με την παρακίνηση της Αυστρίας και της Ιταλίας, οι οποίες προσπάθησαν να σταματήσουν με αυτό τον τρόπο την επέκταση των σλαβικών κρατών της Σερβίας και της Βουλγαρίας.

Σειρά από χρονολογίες και γεγονότα, παρεμβάσεις μεγάλων δυνάμεων, παιγνίδια πολιτικής και συμφερόντων διαγράφονται σ' όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Η αστάθεια στην περιοχή και μετά την αναγνώριση της Ανεξαρτησίας της Αλβανίας με τη συμφωνία της Φλωρεντίας και το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, συνεχίστηκε. Με την απόκτηση της ανεξαρτησίας της η Αλβανία επεδίωξε με κάθε τρόπο τον αφελληνισμό της Βορείου Ηπείρου. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρησιμοποίησε πολλές τεχνικέ, όπως μετοίκηση Αλβανών, κλείσιμο σχολείων, απαγόρευση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία και στη συνέχεια και κατάργηση κάθε θρησκευτικής λατρευτικής εκδήλωσης στα χρόνια του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Η συρρίκνωση του ελληνικού στοιχείου αξακολουθεί με κάθε μέσον. Εάν δεν εξασφαλιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ελλήνων που ζουν στη Βόρειο Ηπειρο θα εξαναγκασθούν οι εναπομείναντες Ελληνες να εγκαταλείψουν τις προγονικές τους εστίες.

Το βιβλίο αυτό θα βοηθούσε πολύ τα ελληνόπουλα εάν εντασσόταν ως βοηθητικό στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

2. Βασίλης Κόντης (επιμέλεια), Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου και ελληνοαλβανικές σχέσεις, τομ. 1-2, Αθήνα, εκδ. Κοιμωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης-Εστία, 1995

Το δίτομο αυτό έργο αποτελεί μια εκπληκτική επιστημονική εργασία που οφείλεται στο Κοινωφελές Ιδρυμα Αλεξανδρος Σ. Ωνάσης και στον καθηγητή κ. Β. Κόντη. Οπως αναφέρει ο πρόεδρος του Ιδρύμοτος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου: "Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις που συνέβησαν στη γειτονική Αλβανία κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, έφεραν με ιδιαίτερη έμφαση στο προσκήνιο το ζήτημα της ελληνικής μειονότητας που διαβιεί στα εδάφη της. Το γεγονός αυτό κατέστησε ταυτόχρον επιτακτική την ανάγκη για την παρουσίαση ενός έργου υπεύθυνου που θα προσφέρει αξιόπιστες μαρτυρίες σχετικά με την ιστορική εξέλιξη και την ανάπτυξη του τμήματος αυτού του ελληνισμού, που για αρκετές δεκαετίες έζησε αποκομμένο από τον εθνικό κορμό".

Η μεγάλη αυτή προσφορά στον επιστημονικό κόσμο της Ελλάδας βασίζεται στο αρχειακό υλικό του υπουργείου Εξωτερικών. Ο κάθε τόμος περιέχει μια σύντομη ιστορική επισκόπηση, αναλυτικό πίνακα των δημοσιευμένων εγγράφων και τέλος τα έγγραφα καθεαυτά.

Η ιστορική επισκόπηση του Βασίλη Κόντη εξεδόθη επιπλέον και στην αγγλική γλώσσα με τίτλο The Greeks of Northern Epirus and Greek-Albanian relations.

3. Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού. Ηπειρος, Θεσσαλονίκη, εκδ. Εκδοτικός Οικος Αδελφών Κυριακίδη,

Με την έκδοση του τελευταίου τόμου "Ηπειρος" από το τρίτομο έργο της ιστορίας του Βόρειου Ελληνισμού του Κ. Α. Βακαλόπουλου, ολοκληρώθηκε ένα ιστορικό έργο που αφορά τη νεότερη ιστορία και εξέλιξη της Θράκης, της Μακεδονίας και της Ηπείρου.

Ενα τραγικό κομμάτι του Βόρειου Ελληνισμού είναι η Ηπειρος, η οποία με τους αγώνες και τις θυσίες της καταξιώθηκε στην ιστορία του ελληνισμού. Μπορεί να μη δικαιώθηκαν ολοκληρωτικά οι αγώνες των Ηπειρωτών για λευτεριά, αλλά αυτοί αγωνίστηκαν και αγωνίζονται δυναμικά για να υπάρχουν.

Ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός δε χάθηκε. Χωρίς τους εθνικούς αγώνες τους θα ήταν αδύνατη ακόμα και αυτή η πρώϊμη συγκρότηση της ελληνικής επανάστασης. Κράτησαν ως γνήσιοι Ελληνες άσβηστη την εθνική τους ταυτότητα. Αλλά και η πνευματική τους προσφορά υπήρξε τεράστια. Η Ηπειρος είναι αυτή που γέννησε μαζί με τους ηρωϊκούς αγωνιστές και τους μεγάλους ευεργέτες. Η εξερεύνηση της ιστορίας του γενναίου και ηρωϊκού αυτού κομματιού της ελληνικής γης ξεδιπλώνεται μέσα στις χίλιες σελίδες του βιβλίου του Κ. Α. Βακαλόπουλου, το οποίο είναι δομημένο με δεκατέσσερα κεφάλαια. Στα κεφάλαια αυτά καταγράφονται μέσα από μαρτυρίες και έρευνες Ελλήνων και ξένων μελετητών:

-οι εθνικοί αγώνες των Ηπειρωτών, οι συνέπειες της τουρκικής κατάκτησης,

-η ανασύνταξη του Ηπειρωτικού Ελληνισμού και η συγκρότηση αντιστασιακού αγώνα σε όλες τις σημαντικές ιστορικές περιόδους ως την επανάσταση του 1821,

-οι αγώνες και μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο και κατά την Ανατολική κρίση μέχρι το Συνέδριο του Βερολίνου και την απελευθέρωση (1878-1913),

-η ελληνική παιδεία στις διάφορες χρονικές περιόδους κατά την Υστερη τουρκοκρατία,

-το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα και η ιστορική και πολιτική προέκτασή του (1914-1940),

-η σύγχρονη φάση του Βορειοηπειρωτικού Ζητήματος.

Ο Κ. Βακαλόπουλος αποκαλύπτει ότι ο πατριωτισμός των "εξωμεριτών" Ελλήνων του Βορείου αυτού ελληνικού χώρου κράτησε άσβεστη την αγάπη τους για τα ιερά χώματά τους και ζωντανό τον αγώνα τους για τα ιερά και όσιά τους. Η μεγάλη αγάπη του συγγραφέα για τον Βόρειο Ελληνισμό μας χάρισε αυτό το πολύ σημαντικό πόνημα που γράφτηκε με κόπο και μόχθο πολύ.

4. Αλέξανδρος Κ. Παπαδόπουλος, Ο αλβανικός εθνικισμός και ο οικουμενικός ελληνισμός, Αθήνα, εκδ. Νέα Σύνορα-Λιβάνη

Το βιβλίο αυτό βοηθά τον αναγνώστη να μη χάσει το νόημα της συνέχειας με το παρελθόν, να μη χαθεί στα επί μέρους και στα πρόσκαιρα. Τον βοηθά να διατηρήσει την εποπτέια όλου του ιστορικού χώρου.

Η σημασία της πλήρους γνώσης είναι σημαντική γιατί όπως γράφει ο συγγραφέας "Το αύριο θα προσδιορίσουν οι δικές μας επιλογές του σήμερα". Για αυτό οι αλήθειες όσο και αν πονούν είναι αναγκαίο να γράφονται και να συνειδητοποιούνται ώστε να βοηθήσουν την μελλοντική εθνική πορεία.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος, όσο και στα διάφορα κεφάλαια του δεύτερου μέρους, έγιναν συγκεκριμένες αναφορές πάνω στην εξέλιξη και στους ιστορικούς σταθμούς του βορειοηπειρωτικού ζητήματος. Στο τρίτο μέρος ο συγγραφέας αναφέρεται στην αλβανική παρουσία στα ταραγμένα Βαλκάνια, στον αλβανικό εθνικισμό, στο ρόλο του ξένου παράγοντα στην Αλβανία, στα οικονομικά δεδομένα της αλβανικής κοινωνίας, στις πολιτικές της δυνάμεις σήμερα και στα αιτήματά της. Στη συνέχεια περιγράφει τις ελληνοαλβανικές σχέσεις, την ελληνική πολιτική απέναντι αστην Αλβανία, τα σημεία τριβής, το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα, το ζήτημα των Τσάμηδων.

Είναι ένα πολύ χρήσιμο και κατατοπιστικό βιβλίο για όλους τους Ελληνες, από τον απλό πολίτη έως τον ανήσυχο πολιτικό που θέλει την ενημέρωση. Το συνιστούμε ανεπιφύλακτα στον καθένα που πονά τον τόπο αυτό ή κρατά στα χέρια του τις τύχες και το μέλλον του.

5. Θ. Βερέμης-Θ. Κουλουμπής-Η. Νικολακόπουλος, Ο ελληνισμός της Αλβανίας, Αθήνα, εκδ. Σιδέρης, 1995

Η έκδοση αυτή αποτελεί ένα συλλογικό έργο το οποίο φιλοδοξεί να καλύψει το κενό που υπάρχει, όσον αφορά τις πληροφορίες μέσω ανέκδοτου αρχειακού υλικού και δυσπροσπελάσιμων βιβλιογραφικών πηγών. Ενα σύνολο αξιόλογων επιστημόνων προσπάθησαν να καλύψουν τις περισσότερες παραμέτρους που σχετίζονται με τις ελληνοαλβανικές σχέσεις και το βορειοηπειρωτικό ζήτημα.

Ο Θάνος Βερέμης γράφει για την ίδρυση του αλβανικού κράτους και τις ελληνικές διεκδικήσεις, ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης για την ελληνική κοινότητα από τη σκοπιά της ιστορικής γεωγραφίας, η Μαρίνα Βήχου, ο Δημοσθένης Δώδος, ο Παναγιώτης Καφετζής και ο Ηλίας Νικολακόπουλος για την πολιτική παρουσία της μειονότητας, ο Σταμάτης Γεωργούλης για το καθεστώς των ελληνικών σχολείων από την ίδρυση του αλβανικού κράτους μέχρι σήμερα, ο Λεωνίδας Κανέλλος για τα ΜΜΕ και τη μειονότητα και ο Νίκος Ζιώγας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται μια πολύ ενδιαφέρουσα και χρήσιμη βιβλιογραφία για το βορειοηπειρωτικό ζήτημα καθώς και ένας πολύ ενδιαφέρον χάρτης με τις κατά καιρούς επίσημες ελληνικές διεκδικήσεις.

6. Αθανάσιος Λ. Κόρμαλης, Αντίσταση στη Βορειοηπειρωτική γη, Αθήνα, εκδ. Πελασγός,

Στο βιβλιο αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται σε μια άγνωστη αλλά ηρωϊκή πτυχή του συνεχώς δοκιμαζόμενου Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού. Στη δράση αντιστασιακών βορειοηπειρωτικών οργανώσεων, όπως η "Αυτόνομος Χειμάρα", η "ΜΑΒΗ" και άλλες που δημιουργήθηκαν με σκοπό την αντιμετώπιση των δυνάμεων του Αξονα και των Αλβανών, την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου και με απώτερο στόχο την ένωση με την Ελλάδα.

Με το άνοιγμα των συνόρων με την Αλβανία συγκεντρώθηκαν στοιχεία από τα ελάχιστα βιβλια σχετικά με την αντίσταση των Βορειοηπειρωτικών οργανώσεων. Αξιοποιήθηκαν επίσης και οι προφορικές μαρτυρίες των συγγενών των ηρωϊκών μορφών της Χειμάρρας, του Πωγωνίου, του Δέλβινου, των Αγίων Σαράντα.

Το βιβλίο του Κόρμαλη είναι μια ουσιαστική συμβολή στην ενημέρωση του λαού και ιδιαίτερα της νεολαίας στο συνεχιζόμενο αγώνα για ανθρώπινα δικαιώματα και λευτεριά στην πανάρχαια αυτή ελληνική γη.

7. Το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα (Παρελθόν-παρόν-Μέλλον), Πρακτικά του Β' Πανελληνίου Επιστημονικού Συνεδρίου (Κόνιτσα 23-26 Αυγούστου 1990), Αθήνα, έκδ. Μητρ. Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης-ΠΑΣΥΒΑ

Στα πρακτικά του πολύ σημαντικού συνεδρίου φιλοξενούνται πρωτότυπες ανακοινώσεις, πολύ χρήσιμες για τους μελετητές του Βορειοηπειρωτικού Ζητήματος. Επιστήμονες και ερευνητές, όπως ο Ι. Τουλουμάκος, η Μ. Μηλίγκου-Μαρκαντώνη, ο Α. Ν. Μαρίνος, ο Δ. Γ. Μιχαλόπουλος, ο π. Γ. Δ. Μεταλληνός, ο Κ. Βαβούσκος, ο Β. Ι. Φειδάς, ο Ν. Α. Αντωνόπουλος, ο Κ. Σταύρου, ο Κ. Α. Καραμανλής, η Ε. Κούκκου, η Μ. Μιχαήλ-Δέδε, ο Σ. Παπαδόπουλος, ο Α. Γ. Λαζάρου, ο Μητρ. Κονίτσης Σεβαστιανός και ο Α. Π. Παπαθεοδώρου καταθέτουν τις εργασίες τους για να αποκαλύψουν όλες τις πτυχές του μεγάλου αυτού εθνικού θέματος.

8. Πρωτ. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Η εκκλησιαστική κατάστασις εις Βόρειον Ηπειρον και Αλβανίαν μέχρι Ανακηρύξεως της Αυτοκεφάλου, Ανάτυπο από τα πρακτικά του Β' Πανελληνίου Επιστημονικού Συνεδρίου, Κόνιτσα, 1990

Σ' αυτή την εργασία του π. Γ. Μεταλληνού, γίνεται έρευνα του εκκλησιαστικού (αλλά και πολιτικού) προβλήματος της Αλβανίας και της Βορείου Ηπείρου. Χρησιμοποιείται αρχειακό υλικό και έγγραφα του Α. Γκλαβίνα, όπως και διάφορα έγγραφα του υποπροξένου Μ. Μελά και του τότε Μητροπολίτου Κερκύρας Αθηναγόρα, από το αρχείο του πρωτοπρεσβύτερου Μάριου Δεπέρογλου.

Μέσα από τις σελίδες της εργασίας του π. Μεταλληνού ξεδιπλώνεται η όλη εξέλιξη του προβλήματος της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας και του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Οι πόλεμοι δογμάτων και κρατών, όπως και του ισλαμισμού, είχαν απώτερο σκοπό να διχάσουν και να εξασθενίσουν τις σχέσεις των Ορθοδόξων μεταξύ τους. Στην περίπτωση της Αλβανίας αυτό επιχειρήθηκε με την ίδρυση της Αυτοκέφαλης Αλβανικής Εκκλησίας με στόχο την καταστροφή των σχέσεων των Ορθόδοξων Χριστιανών της Βορείου Ηπείρου, καθώς και των Ορθόδοξων Αλβανών, με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Εξαιρετικά διαφωτιστική και κατατοπιστική η όλη εργασία- έρευνα. Αξίζει να διαβαστεί από τον καθένα που πονά την Εκκλησία μας και νοιάζεται για τα εκκλησιαστικά μας σε συνάρτηση και με τα πολιτικά που διαδραματίστηκαν εκείνα τα χρόνια, σε μέρη που χάσαμε και σε ελληνικές πατρίδες που βρίσκονται αποκομένες από το εθνικό κράτος των Ελλήνων.

9. Αθανάσιος Π. Λέκκας, Συνοπτική ιστορία της Βορείου Ηπείρου, β' έκδοση, Αθήνα, εκδ. ΠΑΣΥΒΑ, 1991

Χρήσιμη μελέτη που προσπαθεί να αποσαφηνίσει τις διάφορες παραμέτρους του βορειοηπειρωτικού ζητήματος. Παρουσιάζει τις ελληνικές ευθύνες για την τελμάτωση αλλά και την διαστρέβλωση πολλές φορές των αληθειών περί της Βορείου Ηπείρου. Ιδιαίτερα αναφέρεται ο συγγραφέας στο θέμα της εμπολέμου καταστάσεως με την Αλβανία, το οποίο άρθει δίχως να έχουν εξασφαλιστεί, μέσω συνθήκης ειρήνης, όλα τα εθνικά δίκαια και δικαιώματα του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού. Ο συγγραφέας καταθέτει μια σημαντική ανάλυση της άρσης του εμπολέμου υποστηρίζοντας ότι δεν τηρήθηκε η νόμιμος διαδικασία με αποτέλεσμα η ακύρωση να αποτελεί εμπαιγμό και των Ελλήνων και των Αλβανών. Επιβοηθητικά είναι τα στοιχεία που δίνονται για την πολιτική των ελληνικών κομμάτων επί του βορειοηπειρωτικού ζητήματος καθώς και την εξαρχής λυσσώδη αντίδραση του κομμουνιστικού κόμματος, το οποίο όχι μόνο ηθικά είχε αποδεχτεί την εκχώρηση της Βορείου Ηπείρου στην Αλβανία αλλά εμπράκτως και ενόπλως προσπάθησε να αποτρέψει οποιαδήποτε προσπάθεια απελευθέρωσής της την περίοδο της κατοχής.

10. Γρηγόρης Γκιζέλης, Το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα. Ανάλυση και κριτική των ιστορικών γεγονότων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, Αθήνα, έκδ. Κ.Ε.Β.Α., 1992

Το βιβλίο του Γ. Γκιζέλη αποτελεί μια εμπεριστατωμένη μελέτη για τη σύγχρονη έκφραση του Βορειοηπειρωτικού Ζητήματος και της αλβανικής πολιτικής. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η άρση του εμπόλεμου, η οποία αποτέλεσε τη βάση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, οδήγησε σε μια μεγάλη ήττα την ελληνική πλευρά. Θεωρεί ότι η Ελλάδα έχει "πληγώσει" πολλές φορές τη Βόρειο Ηπειρο εξαιτίας της έλλειψης σαφούς πολιτικής και των ολεθρίων λαθών των Ελλήνων.

Παρουσιάζει επίσης στο αξιόλογο βιβλίο του, τους τρόπους άσκησης της αλβανικής προπαγάνδας μέσα στην Ελλάδα καθώς και το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα στο πλαίσιο της Διεθνούς πολιτικής.

11. Ακροκεραύνιος, Το λυκόφως των Θεών στην Αλβανία, Σικάγο, έκδ. Πανηπειρωτικός Αγώνας, 1976

Η μελέτη αυτή αποσκοπεί στο να πληροφορήσει τον αναγνώστη για τη θρησκευτική κατάσταση στην Αλβανία πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς και μετά την επικράτηση του κομμουνστικού καθεστώτος. Επίσης αναφέρεται στις φασιστικές αλβανικές ομάδες που συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς φασιτες στην περίοδο 1939-1943 με στόχο τη δημιουργία της Μεγάλης Αλβανίας.

12. Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Οι βαλκανικοί λαοί, Θεσσαλονίκη, εκδ. Βάνιας, 1991.

Οι βαλκανικοί λαοί στα πεντακόσια χρόνια της τουρκοκρατίας, επηρεάστηκαν ουσιαστικά στην ιστορική τους εξέλιξη. Στο διάστημα αυτό η πολιτική, πολιτιστική και οικονομική πρόοδος των βαλκανικών λαών σταμάτησε και αποκόπηκε από την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου βρισκόταν ο φυσιολογικός της χώρος. Σ' όλα αυτά τα χρόνια δεν έπαψαν να αγωνίζονται ενάντια στον κατακτητή. Χρειαζόταν όμως μακροχρόνια προετοιμασία για την απελευθέρωσή τους και σ' αυτό συνετέλεσαν πολλοί εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες.

Την εικόνα της ιστορίας των βαλκανίων στη χρονική αυτή περίοδο επιχειρεί να δώσει η συγγραφέας. Περιγράφει τους Οθωμανούς Τούρκους, το θεοκρατικό χαρακτήρα του κράτους, τη διοικητική οργάνωσή τους. Τα καταπιεστικά μέτρα εναντίον των υπόδουλων λαών και τις επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων. Τις μετακινήσεις πληθυσμών, τους εποικισμούς και την κρίση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Συγχρόνως περιγράφει την κατάσταση στα κράτη της Χερσονήσου του Αίμου, τους διάφορους βαλκανικούς συνασπισμούς και τους αγώνες τους εναντίον των Τούρκων. Και στο επίμετρο:Αλβανία, η τελευταία τουρκοκρατούμενη βαλκανική χώρα. Η συγγραφέας δίνει στοιχεία για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Αλβανίας, για τους Αλβανούς της διασποράς, για το κίνημα των Νεοτούρκων και τις επιπτώσεις τους στη Αλβανία, για τα διεθνή συμφέροντα και την ίδρυση του αλβανικού κράτους. Ολες αυτές οι παράμετροι που ευνόησαν τη διαμόρφωση της σύγχρονης αλβανικής πραγματικότητας έχουν μεγάλη σχέση μ' εμάς όχι μόνο γιατί η Αλβανία είναι μία όμορος χώρα, αλλά γιατί στην επικράτειά τους βρέθηκε και ένα κομμάτι ελληνικής γης, η Βόρειος Ηπειρος.

13. Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος, Σύγχρονα εθνολογικά όρια του ελληνισμού στα Βαλκάνια, Θεσσαλονίκη, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, 1994

Ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού δεν χρειάζεται καμιά σύσταση. Με το πλήθος των βιβλίων του και τις μελέτες του σε θέματα ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας είναι γνωστός στο πανελλήνιο. Η προσφορά του συνίσταται στην ιστορική κατανόηση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας και ειδικώτερα του βορειελλαδικού χώρου. Στο βιβλίο του Κ. Βακαλόπουλου ο αναγνώστης θα βρει πολλά στοιχεία για το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα από την περίοδο που η περιοχή υποτάσσεται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με το συγγραφέα η διαρκής αμφισβήτηση των εθνικών μας δικαίων από την πλευρά πολυάριθμων ξένων παραγόντων και πολύπλοκων μηχανισμών καθιστά επιτακτική την ανάγκη για την διερεύνηση, τον εντοπισμό και την αποτίμηση της παρουσίας των βορείων εθνολογικών ορίων του ελληνισμού σε ολόκληρο το βαλκανικό χάρτη και συγκεκριμένα στην Αλβανία, στην περιοχή των Σκοπίων και στη σύγχρονη Βουλγαρία. Οπως και η διαχρονική μορφή αντίστασης των Βόρειων Ελλήνων, την οποία άσκησαν απέναντι στο μακραίωνα ξενικό ζυγό των Ρωμαίων, των Σλάβων, των Οθωμανών αλλά και των Αλβανών (οι Βορειοηπειρώτες). Το όλο βιβλίο αποτελούμενο από 336 σελίδες διακρίνεται σε τρία μέρη που περιλαμβάνουν εννέα κεφάλαια. Μερικά από τα θέματα που θίγει ο συγγραφέας είναι:

-Η έννοια της εθνικής ταυτότητας και της γλωσσικής σύνθεσης,

-η ιδεολογική συγκρότηση του ακριτικού ελληνισμού στον ενιαίο θρακικό, μακεδονικό και ηπειρωτικό χώρο,

-τα αλυτρωτικά στοιχεία,

-η συγκρότηση του ακριτικού ελληνισμού στα όμορα βαλκανικά κράτη,

-τα άγονα χρόνια του ελλαδικού αλυτρωτισμού,

-το ελληνοαλβανικό δυαδικό μοντέλο,

-οι Ελληνες πρόξενοι στις αλύτρωτες ελληνικές επαρχίες στην αρχή του 20ου αιώνα.

Πολλά ακόμη θέματα που αφορούν τον ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου θα ανακαλύψει ο αναγνώστης διαβάζοντας αυτό το περίφημο και τόσο άνετα αφομοιώσιμο υλικό του βιβλίου του Κ. Βακαλόπουλου.

14. Τάσος Φιλανιώτης-Χατζηαναστασίου, Το ηφαίστειο του Αίμου, Αθήνα, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις,

Με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της νοτιοανατολικής Ευρώπης, μία νέα περίοδος άνοιξε για τα Βαλκάνια. Στην επιφάνεια έρχονται ζητήματα που παραμένουν εκκρεμή, όπως τα μειονοτικά προβλήματα, η εθνική ολοκλήρωση κ.ά. Εμφανίζονται συγκρούσεις που σηματοδοτούν τη διάλυση του χώρου θέτοντας παράλληλα σε κίνδυνο την ισορροπία της παλιάς τάξης. Το Ηφαίστειο του Αίμου φαίνεται να εκρήγνυται. Ο συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τις ιστορικές προϋποθέσεις του τόσο ζωτικού για τον ελληνισμό βαλκανικού χώρου, ώστε να μπορέσει να ξεπεράσει τις αντιθέσεις του, να ανασυσταθεί και να επικοινωνήσει.

Ο συγγραφέας θέλει να αναζητήσουμε τους τρόπους, μέσα από τη διάλυση της Ανατολικής Ευρώπης, ώστε να ενοποιήσουμε την ευρωπαϊκή αυτή περιφέρεια.

Μέσα σ' αυτό τον αναστατωμένο και υπό διαμόρφωση βαλκανικό χώρο υπάρχει και κινείται και το βορειοηπειρωτικό ζήτημα. Ο συστηματικός αγώνας εξόντωσης των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου, οι αγώνες που οι ίδιοι έκαναν ανάντια στους ποικιλόμορφους εχθρούς για να σταθούν όρθιοι και να υπάρξουν ως Ελληνες και Ορθόδοξοι, το δράμα γενικά που έζησαν, όλα αυτά θα τα βρει ο αναγνώστης ανεπτυγμένα στο βίβλίο του Φιλανιώτη και θα βοηθηθεί να κατανοήσει καλύτερα και το πρόβλημα και την προσπάθεια αντιμετώπισής του.

15. Λίζα Εβερτ - Τίτος Γιοχάλας, Στη γη του Πύρρου. Διαχρονικός ελληνισμός στην Αλβανία, Αθήνα, εκδ. Αστερισμός, 1993

Το φωτογραφικό αυτό λεύκωμα, που βασίστηκε στις φωτογραφίες της Λίζας Εβερτ και στο ενημερωτικό συνοδευτικό κείμενο του Τίτου Γιοχάλα, αποτελεί μια από τις καλύτερες εκδόσεις αυτού του είδους. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό παρουσιάζει τα ίχνη του ελληνισμού στη Γη του Πύρρου, τα μεγαλοπρεπή ερείπια, τις πλούσιες αγιογραφίες, όλα κατάλοιπα μιας ένδοξης παρουσίας. Ανάμέσα στις φωτογραφίες της μνήμης υπάρχουν και πλήθος σύγχρονων φωτογραφιών, για να γίνει η σύνθεση του αρχαίας κληρονομίας με τον ζωντανό κόσμο. Γιατί μπορεί η δόξα των Ελλήνων να υπάρχει πια, υπάρχουν όμως οι ταλαιπωρημένοι ζωντανοί ελληνικοί πληθυσμοί.

Για τα κίνητρα αυτής της φωτογραφικής δημιουργίας η Λίζα Εβερτ γράφει: "Από την άνοιξη του 1987 άρχισα να σκέφτομαι, πως θα μπορέσω να αποτυπώσω φωτογραφικά το σημερινό παλμό και ό,τι έχει απομείνει από τα μνημεία και την ψυχή των παλαιών κέντρων του ελληνισμού, που βρίσκονται πέρα από τα σύνορα της σημερινής Ελλάδας... Το οδοιπορικό αγγίζει και τη σημερινή ανθρώπινη παρουσία και συνέχεια, από τα ελληνόφωνα χωριά της Νότιας Ιταλίας, στο Σαλέντο και στα χωριά του Ασπρομόντε της Καλαβρίας, περνώντας από τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης και της Αιγύπτου και μέχρι τα βάθη της Ασίας, διότι ο δρόμος ακολουθεί και τα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου... Στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησης του Ελληνισμού πέρα από τα σύνορα της σημερινής Ελλάδας εντάσσεται και το βιβλίο αυτό, στο οποίο ο αναγνώστης θα βρει γνωστές και άγνωστες πτυχές από τη διαχρονική παρουσία του ελληνισμού στη σημερινή Αλβανία".

16. Γεώργιος Κ. Γιακουμής, Ερείπια εκκλησίες... και ελπίδες στη Βόρειο Ηπειρο, Αθήνα, έκδ. Ενωση Ορθόδοξων Χριστιανών Βορείου Ηπείρου, 1996.

Μια πολύ σημαντική εργασία, βασισμένη σε φωτογραφικό υλικό, που αφορά τους χριστιανικούς λατρευτικούς χώρους της Βορείου Ηπείρου. Οι λατρευτικοί αυτοί χώροι στην Αλβανία, η οποία ήταν η μοναδική αθεϊστική χώρα στον κόσμο, ήταν λογική να έχουν τραγική τύχη. Εγκαταλειμμένοι στο έλεος του χρόνου αλλά και στη μανία των κρατικών οργάνων του Εμβέρ Χότζα βρίσκονται σήμερα σε τραγική κατάσταση. Οι φωτογραφίες της έκδοσης αλλά και τα πολύ καλά συνοδευτικά κείμενα δίνουν την ιστορική μεγαλοσύνη του χριστιανικού ελληνισμού στις περιοχές αυτές αλλά και την αθλιότητα που επεφύλαξαν στο παρελθόν αυτό οι τρομακτικές δυνάμεις της αλβανικής εξουσίας.

Το Σωματείο εξέδοσε αυτή την περιποιημένη έκδοση ώστε τα έσοδα να χρησιμεύσουν για την αναστήλωση και συντήρηση των χριστιανικών ορθόδοξων μνημείων της Βορείου Ηπείρου στη σημερινή Αλβανία.

17. Λένα Διβάνη, Ελλάδα και Μειονότητες. Το σύστημα διεθνούς προστασίας της Κοινωνίας των Εθνών, Αθήνα, εκδ. Νεφέλη, 1995.

Στο βιβλίο αυτό εξετάζονται συνολικά οι εθνικές μειονότητες, τόσο αυτές που κατοικούν ή προέρχονται από την Ελλάδα, (Τσάμηδες, Σλαβόφωνοι, Μουσουλμάνοι δυτ. Θράκης, κ.ά.) και οι ελληνικές που ζουν στο εξωτερικό. Στα πλαίσιά του διερευνούνται οι βασικές πλευρές της παρουσίας των μειονοτικών ομάδων, όπως είναι η προέλευση τους, οι δεσμοί τους με το συγγενικό κράτος και ο βαθμός ενσωμάτωσής τους στο κράτος που κατοικούν.

Η σημασία του βιβλίου αυτού επεκτείνεται στο μεθοδολογικό πλαίσιο μελέτης των μειονοτήτων που προτείνει και είναι απολύτως αναγκαίο για όποιον μελετά τα μειονοτικά προβλήματα. Σύμφωνα λοιπόν με το προτεινόμενο πλαίσιο, η μειονότητα θα αποτελέσει όργανο εξυπηρέτησης του συγγενικού της κράτους, εάν αυτό έχει κοινά σύνορα και κακές σχέσεις με το φιλοξενόν κράτος. Η τάση χρησιμοποίησης ενισχύεται στην περίπτωση που δεν υπάρχουν καλές συνθήκες διαβίωσης, ισονομία και ισοπολιτεία.

(*) Εκπαιδευτικός