ΣΚΕΨΕΙΣ (26-10-99)

Ταμπού
Στο βιβλίο του Ματιέ Λεντόν «Η δίκη του Ζαν Μαρί Λεπέν που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι και στα ελληνικά ο ήρωας, γνωστός αντιρατσιστής δικηγόρος, επιχειρεί κάτι που μοιάζει, σε πρώτη ανάγνωση, ανεδαφικό· να δικάσει τον ίδιο το ρατσισμό. Σκοπός του είναι να φέρει στο δικαστήριο, αντί για το ρατσιστή οπαδό του Λεπέν που σκοτώνει ένα νεαρό Γάλλο αραβικής καταγωγής, τον ίδιο τον Λεπέν. Ο συμβολισμός είναι προφανής. Υπάρχει αμοιβαία εμπλοκή και κάθε πράξη αντλεί από το βαθύ κοινωνικό πηγάδι. Η ακραία βία, ακόμη και το λειψό μυαλό εκφράζουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ενα ρατσιστικό έγκλημα εντάσσεται ευθέως στην κοινωνική συνθήκη. Στα καθ' ημάς, αν δεν υπήρχε λεκτική βία και εχθρική συμπεριφορά εναντίον των αλλοδαπών, αν η ανεργία και ο φόβος για το διαφορετικό δεν παρήγαγε ρατσισμό, τότε ο Παντελής Καζάκος ίσως να μην σκότωνε άγνωστούς του αλλοδαπούς, αλλά κάποιους άλλους ανθρώπους - σύμβολα μίσους. Αξίζει να ξανακούσουμε την ερώτησή του: «Πώς με φωνάζουν: φονιά ή ήρωα;». Στο βάθος της φράσης εκκρεμεί μια απορία για την ηρωική φύση: μήπως εκείνος που σε μια στιγμή τρέλας παίρνει στα σοβαρά τη δαιμονοποίηση των αλλοδαπών και πατάει τη σκανδάλη είναι τελικά ο λαϊκός ήρωας εκείνων που, εξαιτίας μιας πιο στέρεης ψυχικής συγκρότησης, δεν τολμούν να πάρουν στα σοβαρά την υπόθεση της βίας; Είναι «οι ιδέες που σκοτώνουν κι όχι οι καραμπίνες». Το βιβλίο του Ματιέ Λεντόν επιζητεί τη δημόσια αποδιοργάνωση του ρατσιστικού λόγου, και υπαινίσσεται ότι για να συμβεί κάτι τέτοιο πρέπει να ξεφύγουμε από τη ρητορική του αντιρατσισμού. Αναφέρεται ασφαλώς στις ευκολίες του αντιρατσιστικού λόγου, στη συγκάλυψη των ορθολογικών επιχειρημάτων από τυχαίες συναισθηματολογίες. Στο επίμετρο του βιβλίου ο Ανδρέας Πανταζόπουλος σχολιάζει τις ανεπάρκειες του αντιρατσιστικού λόγου: «Δεν είναι τίποτε άλλο από ένας πολιτισμικός αριστερισμός, ανίκανος να συλλάβει με τους ηθικολογικούς εξορκισμούς του τη νεορατσιστική θεματική και επομένως να πλήξει την ιδρυτική της συνθήκη». Αντιμετωπίζουμε το ρατσισμό ως ένα πρόβλημα - ταμπού που εξ ανάγκης αναφέρεται στις εφημερίδες, όταν έχουμε να κάνουμε με μια ακρότητα, με μια εγκληματική πράξη. Αν δεν κατανοήσουμε όμως τα επιχειρήματά του, το γιατί και το πώς της εξάπλωσής του, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να τον αντιμετωπίσουμε ριζικά.
Της ΑΜΑΝΤΑΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

	ΣΚΕΨΕΙΣ (26-10-99)
Ταμπού	Στο βιβλίο του Ματιέ Λεντόν «Η δίκη του Ζαν Μαρί Λεπέν που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι και στα ελληνικά ο ήρωας, γνωστός αντιρατσιστής δικηγόρος, επιχειρεί κάτι που μοιάζει, σε πρώτη ανάγνωση, ανεδαφικό· να δικάσει τον ίδιο το ρατσισμό. Σκοπός του είναι να φέρει στο δικαστήριο, αντί για το ρατσιστή οπαδό του Λεπέν που σκοτώνει ένα νεαρό Γάλλο αραβικής καταγωγής, τον ίδιο τον Λεπέν. Ο συμβολισμός είναι προφανής. Υπάρχει αμοιβαία εμπλοκή και κάθε πράξη αντλεί από το βαθύ κοινωνικό πηγάδι. Η ακραία βία, ακόμη και το λειψό μυαλό εκφράζουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ενα ρατσιστικό έγκλημα εντάσσεται ευθέως στην κοινωνική συνθήκη. Στα καθ' ημάς, αν δεν υπήρχε λεκτική βία και εχθρική συμπεριφορά εναντίον των αλλοδαπών, αν η ανεργία και ο φόβος για το διαφορετικό δεν παρήγαγε ρατσισμό, τότε ο Παντελής Καζάκος ίσως να μην σκότωνε άγνωστούς του αλλοδαπούς, αλλά κάποιους άλλους ανθρώπους - σύμβολα μίσους. Αξίζει να ξανακούσουμε την ερώτησή του: «Πώς με φωνάζουν: φονιά ή ήρωα;». Στο βάθος της φράσης εκκρεμεί μια απορία για την ηρωική φύση: μήπως εκείνος που σε μια στιγμή τρέλας παίρνει στα σοβαρά τη δαιμονοποίηση των αλλοδαπών και πατάει τη σκανδάλη είναι τελικά ο λαϊκός ήρωας εκείνων που, εξαιτίας μιας πιο στέρεης ψυχικής συγκρότησης, δεν τολμούν να πάρουν στα σοβαρά την υπόθεση της βίας; Είναι «οι ιδέες που σκοτώνουν κι όχι οι καραμπίνες». Το βιβλίο του Ματιέ Λεντόν επιζητεί τη δημόσια αποδιοργάνωση του ρατσιστικού λόγου, και υπαινίσσεται ότι για να συμβεί κάτι τέτοιο πρέπει να ξεφύγουμε από τη ρητορική του αντιρατσισμού. Αναφέρεται ασφαλώς στις ευκολίες του αντιρατσιστικού λόγου, στη συγκάλυψη των ορθολογικών επιχειρημάτων από τυχαίες συναισθηματολογίες. Στο επίμετρο του βιβλίου ο Ανδρέας Πανταζόπουλος σχολιάζει τις ανεπάρκειες του αντιρατσιστικού λόγου: «Δεν είναι τίποτε άλλο από ένας πολιτισμικός αριστερισμός, ανίκανος να συλλάβει με τους ηθικολογικούς εξορκισμούς του τη νεορατσιστική θεματική και επομένως να πλήξει την ιδρυτική της συνθήκη». Αντιμετωπίζουμε το ρατσισμό ως ένα πρόβλημα - ταμπού που εξ ανάγκης αναφέρεται στις εφημερίδες, όταν έχουμε να κάνουμε με μια ακρότητα, με μια εγκληματική πράξη. Αν δεν κατανοήσουμε όμως τα επιχειρήματά του, το γιατί και το πώς της εξάπλωσής του, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να τον αντιμετωπίσουμε ριζικά. Της ΑΜΑΝΤΑΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ