ΟΗΕ και ανθρωπιστική επέμβαση
|
Η τραγωδία στο Ανατολικό Τιμόρ, που ακολούθησε αυτήν στο Κοσσυφοπέδιο, έδειξε για άλλη μια φορά πόσο σημαντική είναι η έγκαιρη επέμβαση της διεθνούς κοινότητας, όταν μεγάλος αριθμός ανθρώπων υποφέρουν και πεθαίνουν και όταν το κράτος που είναι τυπικά υπεύθυνο αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να τερματίσει αυτήν την κατάσταση.
Στο Κοσσυφοπέδιο, μια ομάδα κρατών επενέβη χωρίς να ζητήσει την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Στην περίπτωση του Τιμόρ, το Συμβούλιο ενέκρινε την επέμβαση, αλλά μονάχα αφού εξασφάλισε τη συγκατάθεση της Ινδονησίας. Ολοι ελπίζουμε ότι σύντομα θα σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Ομως, πολλές εκατοντάδες -πιθανότατα χιλιάδες- αθώοι άνθρωποι έχουν ήδη χαθεί. Οπως και στη Ρουάντα πριν από πέντε χρόνια, έτσι και τώρα, η διεθνής κοινότητα κατηγορείται ότι κάνει πολύ λίγα, πολύ αργά.
Καμία από τις προαναφερθείσες εξελίξεις δεν είναι ικανοποιητική ως πρότυπο για τη νέα χιλιετία. Οπως ακριβώς έχουμε μάθει ότι ο κόσμος δεν μπορεί να μένει αμέτοχος όταν γίνονται μεγάλες και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έτσι έχουμε μάθει ότι για να έχουμε τη συνεχή υποστήριξη των λαών του κόσμου, η επέμβαση πρέπει να βασίζεται στις αρχές της νομιμότητας και σε παγκόσμιες αξίες. Χρειάζεται να προσαρμόσουμε καλύτερα το διεθνές μας σύστημα σε έναν κόσμο με νέους συντελεστές, καινούργιες ευθύνες και δυνατότητες για την ειρήνη και την πρόοδο.
Η έννοια του κυρίαρχου κράτους επαναπροσδιορίζεται στη βάση της. Τα κράτη εκλαμβάνονται πλέον ευρέως ως όργανα στην υπηρεσία των λαών και όχι αντίστροφα. Συγχρόνως, η έννοια της κυριαρχίας του ατόμου -οι ουσιώδεις ατομικές ελευθερίες, όπως ορίζονται στη διακήρυξη των Ηνωμενών Εθνών και στις διεθνείς συμβάσεις- έχει αναβαθμισθεί σε μια νέα και διευρυμένη συνείδηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτές οι αλλαγές δεν καθιστούν καθόλου εύκολες τις σκληρές, πολιτικές επιλογές. Αλλά μας υποχρεώνουν να σκεφθούμε εκ νέου για ζητήματα όπως, με ποιους τρόπους αντιδρά ο ΟΗΕ στις ανθρωπιστικές κρίσεις και γιατί κράτη διατίθενται να δράσουν σε ορισμένες περιοχές συγκρούσεων αλλά όχι σε άλλες, όπου ο καθημερινός φόρος θανάτου και πόνου είναι εξίσου βαρύς ή βαρύτερος. Από τη Σιέρα Λεόνε μέχρι το Σουδάν, από την Αγκόλα μέχρι το Αφγανιστάν, υπάρχουν άνθρωποι που χρειάζονται περισσότερα από εκφράσεις συμπαθείας. Χρειάζονται πραγματική και συστηματική δέσμευση, για να τερματισθεί ο κύκλος βίας και να τους δοθεί μια νέα ευκαιρία για ειρήνη και πρόοδο.
Η γενοκτονία στη Ρουάντα μάς έδειξε πόσο τρομακτικές μπορούν να είναι οι συνέπειες της αδράνειας μπροστά στις μαζικές δολοφονίες. Η φετινή σύγκρουση στο Κοσσυφοπέδιο έθεσε εξίσου σημαντικά ερωτήματα για τις συνέπειες της δράσης χωρίς διεθνή συναίνεση και σαφή νομική δικαιοδοσία.
Εθεσε σε έντονο βαθμό το δίλημμα της λεγόμενης «ανθρωπιστικής επέμβασης»: Δικαιούται ένας περιφερειακός οργανισμός να χρησιμοποιεί βία χωρίς εξουσιοδότηση των Ηνωμένων Εθνών; Επιτρέπεται να αφεθούν να συνεχίζονται ανεξέλεγκτες, συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Η αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να συμβιβάσει αυτές τις δύο πιεστικές ανάγκες, στην περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου μπορεί να ειδωθεί μόνον ως τραγωδία.
Για την αποφυγή επανάληψης παρόμοιων τραγωδιών τον ερχόμενο αιώνα, πιστεύω ότι είναι ουσιαστική η επίτευξη συναίνεσης στη διεθνή κοινότητα - όχι μόνο στο επίπεδο των ελέγχων που πρέπει να γίνονται σε περιπτώσεις μαζικών και συστηματικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και στο επίπεδο των αποφάσεων για τη μορφή δράσης που είναι απαραίτητη, για το πότε και από ποιον.
Καταρχάς, η «επέμβαση» δεν θα πρέπει να αφορά μόνο τη χρήση ισχύος. Η τραγική ειρωνεία με πολλές από τις κρίσεις που δεν επιλύονται σήμερα στον κόσμο, είναι ότι θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν με λιγότερο επικίνδυνες μεθόδους επέμβασης από αυτήν που είδαμε φέτος στη Γιουγκοσλαβία.
Δεύτερον, είναι σαφές ότι οι παραδοσιακές αντιλήψεις περί εθνικής κυριαρχίας δεν είναι το μοναδικό εμπόδιο για αποτελεσματική δράση σε ανθρωπιστικές κρίσεις. Εξίσου σημαντικοί είναι και οι τρόποι με τους οποίους τα κράτη ορίζουν τα εθνικά τους συμφέροντα. Απαιτείται ένας νέος, πιο διευρυμένος ορισμός του εθνικού συμφέροντος, που θα προτρέψει τα κράτη να ανακαλύψουν μεγαλύτερη ενότητα μέσα από κοινούς στόχους και αξίες. Εθνικό συμφέρον είναι το συλλογικό συμφέρον.
Τρίτον, σε περιπτώσεις που η επέμβαση μέσω της ισχύος δεν είναι απαραίτητη, το Συμβούλιο Ασφαλείας πρέπει να είναι ικανό να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Η επιλογή δεν θα πρέπει να είναι μεταξύ της ενότητας του Συμβουλίου και της αδράνειας μπροστά σε μια γενοκτονία - όπως στην περίπτωση της Ρουάντα - μεταξύ του διχασμού του Συμβουλίου και της περιφερειακής δράσης - όπως στην περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου. Ο ΟΗΕ θ |
