ΣΤΑΣΕΙΣ (06-11-97)

Τα συνήθη

Μεταμεσονύκτιο δελτίο ειδήσεων σε κάποιον δίαυλο. «Και τώρα τα αθλητικά». Καταιγίδα τα γκολ. «Εδώ ο Κώστας Φραντζέσκος σκοράρει με τον σύνηθες τρόπο», λέει ο αθλητικός ρεπόρτερ, εννοώντας προφανώς ότι ο παίκτης του ΠΑΟΚ βάζει ένα ακόμη γκολ χτυπώντας φάουλ έξω από τη μεγάλη περιοχή, εξού και το νεοπαγές (ή νεοεισαχθέν και εξελληνισθέν ως προς την κατάληξή του) «φαουλίστας» που του αποδίδει πλέον επαινετικά η αθλητικογραφία. Μπορεί να ακούγεται κακόηχο αυτό το «φαουλίστας», αλλά μένω με την εντύπωση ότι, χάρη και στην προσαρμογή του στο ελληνικό κλιτικό σύστημα, η παρουσία του υποδεικνύει ένα πρόβλημα μικρότερης σημασίας από αυτό πρόβλημα που αναδεικνύει το κατασκεύασμα «ο σύνηθες τρόπος». Ολοι, μικροί-μεγάλοι, καταλαβαίνουμε τι σημαίνει «φάουλ», σοβαρός αντικαταστάτης του δεν έχει προταθεί ή εν πάση περιπτώσει δεν κοινολεκτείται, η δε κατάληξη «Πίστας» (κάτι σαν «Πιστής» στο... δωρικότερο) είναι μάλλον οικεία πια σε λέξεις που προσδιορίζουν κάποιαν ειδικότητα.
Πιο σύνθετα, ίσως και πιο δυσάρεστα, είναι τα πράγματα όπως αποτυπώνονται με τον τραγέλαφο «τον σύνηθες τρόπο», ο οποίος, συν τοις άλλοις, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστος αλλά επισκέπτεται συχνότατα την ομιλία των πάσης φύσεως εκφωνητών£ επιπλέον, πια δεν αρκείται σε σποραδικές επισκέψεις στον γραπτό λόγο αλλά τις πυκνώνει συνεχώς. Τίποτε σολοικιστικό δεν θα είχε προκύψει αν ο εκφωνητής προτιμούσε να αρκεστεί στο συνηθισμένο του λεξιλόγιο, εκείνο ας πουμε που χρησιμοποιεί όταν κουβεντιάζει με τους φίλους του στο γήπεδο. Θα έλεγε τότε «με τον συνηθισμένο τρόπο» και, πρώτον, θά ‹κανε μια χαρά τη δουλειά του, δεύτερον δεν θα έθιγε αναδρομικώς τα νεύρα του Τζάρτζανου, και τρίτον θα τον καταλαβαίναμε όλοι. Ωστόσο, προτίμησε να υιοθετήσει ένα από τα εκφραστικά στερεότυπα που τον περιβάλλουν, να ενστερνιστεί κάτι που «φαίνεται», κάτι που φαίνεται «προχωρημένο», θαρρείς και το «σύνηθες» προφέρει τη σφραγίδα ανωτερότητας που στερεί το «συνηθισμένος». Θά ‹χει ακούσει λοιπόν είτε ατόφια (και με τον ίδιο τρόπο λανθασμένη) τη φράση που επανέλαβε είτε το «είναι σύνηθες», οπότε κορφολόγησε το επίθετο και επιτέθηκε ακουσίως κατά των κανόνων της γραμματικής.
Εκείνο που υποδεικνύει αυτή η χρήση «απολιθωμάτων», είτε μίας μόνο λέξης είτε φρασιδίων, είναι ότι έχουμε ξεμακρύνει από τη νοηματική ουσία τους, τα καταλαβαίνουμε χονδρικώς, γι‹ αυτό και λαθεύουμε όταν τα σφηνώνουμε στο λόγο μας. Το «σύνηθες» βέβαια δεν είναι ακατανόητο λείψανο, είναι όμως το «εξ απαλών ονύχων», το «εκ του ασφαλούς», το «ελλοχεύω», με τα οποία συνηθίζουμε να καλλωπίζουμε τα λόγια μας. Να τα λέμε, φυσικά και να τα λέμε. Αρκεί να μην καρφώνονται σαν κόκαλα στη γλώσσα μας.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ